نتیجه مطالعات محققان درباره زمینلغزش گلابدره اعلام شد
بارش های بهاری و زمینلغزش در گلابدره تهران
به گزارش فوری خرید، بارش های بهاری سال جاری، در کنار نویدبخش بودن، حادثه ای تلخ را در گلابدره تهران رقم زدند؛ زمینلغزش رخ داده در اولین روز سال ۱۴۰۴ در این منطقه، علاوه بر خسارات اقتصادی، بار دیگر لزوم توجه به مطالعات زمین شناسی در توسعه شهری را گوشزد کرد.
به گزارش فوری خرید به نقل از ایسنا، باران های بهاری برای ما خاطرات تاسفباری را برای ما زنده می کند؛ زمینلغزش ها و سیل ها و خرابی های ناشی از بارش های بهاری سال 97 برای ما سمبلی از تخریب محیط زیست است و سال جاری هم بارش های بهاری باعث زمینلغزش گلابدره تهران شد.
در دل کوه های شمال تهران، جایی که گلابدره با طبیعت سرسبزش به محلی محبوب برای کوهنوردان و گردشگران تبدیل گشته است، حادثه ای رخ داد که قدرت و خشم طبیعت را به نمایش گذاشت. بارش های شدید، که در نگاه اول نشانه ای از رحمت الهی به نظر می رسیدند، در نهایت سبب وقوع زمینلغزشی مخرب شدند که چهره منطقه را برای همیشه تغییر داد.
افزایش رطوبت خاک، فشار ناشی از آب های سطحی، و فرسایش تدریجی زمین، دست به دست هم دادند تا شیب های ناپایدار گلابدره دیگر تاب مقاومت نداشته باشند. نتیجه این پدیده، تخریب مسیرها، رانش خاک و ایجاد اختلال در زندگی ساکنان و محیط زیست منطقه بود. این زمین لغزش نه تنها به زیرساخت های محلی صدمه زد، بلکه هشداری جدی برای توسعه شهری بدون درنظر گرفتن ملاحظات زمین شناسی و محیطی بود.
پس از زمینلغزش اول فروردین سالجاری در گلابدره، تیمی از محققان پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله مطالعاتی را در این منطقه شروع کردند و نتیجه این تحقیقات که توسط «ابراهیم حق شناس» و «معصومه رخشنده» انجام شده شد، به این شرح است:
بارش های بهاری و زمینلغزش در گلابدره تهران
نوروز سال 1404 با بارش های قابل توجهی شروع شده است که بعد از زمستانی خشک در چند استان مانند تهران و اصفهان، جای شادمانی دارد ولی در عین حال به دلیل توسعه های غیر متوازن و بعضاً غیر اصولی، این بارش ها مخاطراتی مانند سیل و زمینلغزش را در همین روزهای اول سال در بعضی استان ها چون «کرمانشاه»، «ایلام» و «گیلان» به دنبال داشته است و در صورت شدت گرفتن بارش ها، وقوع حوادثی مشابه با نوروز سال 98 در نقاط مختلف کشور دور از ذهن نیست با اینکه طبق پیشبینی های انجام شده، شدت بارش مشابه سال 1398 پیشبینی نمی شود.
همچون حوادث روی داده به دنبال این موج بارش وقوع زمینلغزشی در ساعت 6 بامداد روز جمعه اول فروردین 1404 در حاشیه رودخانه گلابدره در محدوده خیابان شکیبایی نزدیک به پارک گلابدره در ناحیه سه منطقه یک شهرداری تهران است.
پیرو تماس صورت گرفته از سوی مهندس سلیمی معاون سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران و درخواست بازید از منطقه لغزشی، تیمی از گروه مخاطرات زمین شناختی و ژئوتکنیکی پژوهشگاه پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله به محل اعزام و همراه با تیم اعزامی از سازمان از حادثه روی داده بازدید کردند.
با عنایت به اهمیت این زمینلغزش از منظر هشداری برای انتظار وقوع ناپایداری های دامنه ای گسترده تر، بخصوص در صورت وقوع عوامل محرک قوی تر مانند زلزله یا بارش های شدیدتر گزارش مختصر حاضر تهیه شد که در آن ضمن توصیف زمینلغزش روی داده مسایل پیرامونی هم مد نظر قرار گرفته و همینطور نکاتی برای کاهش ریسک در آینده عرضه شده است.
اهمیت این زمینلغزش با عنایت به موقعیت مکانی آن که در حاشیه زمینلغزشی قدیمی و بسیار بزرگ معروف، یعنی زمینلغزش «باغ شاطر» قرار گرفته است و دامنه مشرف به محل زمینلغزش هم که بعنوان یکی از دامنه های خطرناک در گزارش پهنه بندی خطر زمینلغزش تهران (حق شناس و همکاران 1400) معرفی شده است، دو چندان می شود.
موقعیت زمینلغزش و خصوصیت های آن موقعیت دقیق زمینلغزش بر مبنای برداشت های GPS و پیاده سازی آن بر روی تصویر ماهواره ای گوگل ارث در شکل زیر نشان داده شده است:
محدوده زمینلغزش اول فروردین 1404 در حاشیه رودخانه گلابدره و پایین دست جناح شرقی زمینلغزش قدیمی باغ شاطر بر روی تصویر گوگل ارث
این لغزش از نوع ریزش خاکی با ابعاد کلی حدود 70 در 10 متر است. مصالح درگیر در زمینلغزش از نوع مصالح خاکی و خاک دستی ریخته شده در پشت دیوار ساحلی و بستر جاده است. خوشبختانه با عنایت به تعطیلات نوروزی و نبود تردد خودرو ها در مقطع زمانی وقوع، زمینلغزش خسارات جانی در بر نداشته است اما خسارات اقتصادی شامل شکسته شدن دیوار ساحلی بتنی، تخریب خیابان در محدوده هایی به طول حدود 70 متر، کج شدگی و سقوط دو تیر برق بهمراه قطعی برق محدوده برای چند ساعت از اثرات این زمینلغزش بوده است.
گروههای مختلف امدادرسانی از تیم های شهرداری، سازمان برق منطقه ای و مدیریت بحران شهر تهران در اولین فرصت در محل حاضر شده و تمهیدات امینی لازم از قبیل ایجاد موانع ایمنی، جابجایی تیرهای برق و... را صورت دادند.
تصاویری از این ریزش در زیر نشان داده شده است:
تصاویری از زمینلغزش اول فروردین 1404 خیابان شکیبایی، محله گلابدره تهران
با عنایت به گفته ساکنین محلی، شروع ناپایداری از چند روز قبل با تشکیل ترک هایی در سطح آسفالت حاشیه خیابان شکیبایی و کج شدگی دیوار ساحلی رودخانه بوده است و گسیختگی نهائی در اول فروردین اتفاق افتاده است.
شرایط زمین شناسی و محیطی پیرامون محل وقوع زمینلغزش
محدوده دامنه های شمال مرکزی شهر تهران که زمینلغزش اول فروردین 1404 در آن روی داده است، محله های «گلابدره»، «باغ شاطر»، «دربند»، «زعفرانیه» و «ولنجک» را در برمی گیرد که از منظر مخاطره زمینلغزش اهمیت بسیار بالایی دارند. در این محله ها که از گران ترین مناطق مسکونی شهر هستند به علت ساخت و سازهای بی رویه ساختمان های مسکونی بلند مرتبه در مجاورت و بر روی دامنه های با شیب زیاد و دارای پتانسیل ناپایداری، بخصوص از نوع سنگ افتان های بلوکی، خطر و ریسک زمینلغزش بسیار بالا است.
همجواری با دو رود دره "گلابدره" و "دربند" با توان بالای سیل زایی و هم وجود مسیرهای دسترسی و تردد باریک در این محله ها خود ریسک ناشی از مخاطرات طبیعی را بیشتر می کند. زمینلغزش های قدیمی گوناگونی در این منطقه وجود دارند که در نقشه تهیه شده توسط سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران مشخص شده اند و توسط پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله با تدقیق مرزهای آنها به روز شده اند (حق شناس و همکاران 1400).
همچون آنها، زمینلغزش معروف باغ شاطر در غرب دره گلابدره است. محله باغ شاطر به صورت کامل برروی مصالح انباشت شده از این زمینلغزش قدیمی بسیار بزرگ و گسترده، بنا شده است، بشدت نامتجانس مصالح توده برجای گذاشته شده، متشکل از بلوک های بسیار بزرگ سنگی در زمینهای از نهشته های ریزدانه قابل تشخیص می باشد.
ریخت شناسی کلی زمینلغزش قدیمی بسیار بزرگ باغ شاطر در غرب روددره گلابدره بر روی تصویر گوگل ارث (محدوده لغزش قدیمی با خط آبی رنگ مشخص شده است؛ ردیف دوم) گودبردای برای ساخت برج مسکونی جدید در سال 1398 نشان دهنده بافت ناهمگن مصالح لغزش قدیمی
ردیف های پایین: تصاویری از ساختار بسیار ناهمگن توده لغزش یافته در ترانشه های حاشیه جاده سورتمه تهران
نقش دخالت های انسانی در افزایش ریسک و ریسک زمینلغزش در منطقه
مقایسه تصاویر ماهواره ای در تاریخ های مختلف نشان داده است که مشابه با سایر دامنه های شمالی شهر تهران در دو محله گلابدره و باغ شاطر هم بیشتر توسعه مناطق مسکونی در دو دهه اخیر صورت گرفته است.
تاسفبارتر این که در لبه کناره شرقی این زمینلغزش که دارای شیبی بسیار تند است هم در 10 سال گذشته مجوز ساخت برج های مسکونی صادر گردیده است. این مساله هم از منظر دریافت شتاب بالاتر در زمان زلزله به خاطر اثر توپوگرافی در لبه شیب ها و هم بارگذاری در تاج دامنه ای پرشیب و متشکل از مصالح سست زمینلغزشی، حائز اهمیت می باشد و با عنایت به جمعیت قابل توجه ساکن در این برج ها ریسک قابل توجهی بوجود آورده است.
وقوع لغزش های موضعی کوچک در اثر بارش های بهار سال 1399 در ترانشه های پشت کارگاه شهرداری در موقعیتی کمی بالاتر از محل زمینلغزش اول فروردین 1404 و وجود مواردی مشکوک به ناپایداری در قسمتهایی دیگر از دامنه مذکور با بررسی تصاویر گوگل ارث شکل 5 نشانه هایی برای پتانسیل ناپایداری دامنه مذکور و ضرورت بررسی و مطالعه دقیق آن به منظور کاهش ریسک ایجاد شده، هستند.
وجود پهنه های نشتابی نشان داده شده در شکل زیر حکایت کننده از بالا رفتن سطح آب زیرزمینی در قسمتهایی از این دامنه است:
عکس 1 و 2 تصاویر ترانشه پشت کارگاه و سوله های مرکز بازیافت شهرداری و لغزش های کوچک اتفاق افتاده در آن در سال 1399
عکس 3 تصویر همان ترانشه حفاظت شده با شاتکریت در 1404
عکس 4 تصویر گوگل ارث در ارتباط با سال 2015 نشان دهنده پهنه های نشتابی و یک ناپایداری در نقطه هم عرض زمینلغزش فعلی در دامنه زیردست برج های مسکونی
حسب گفته ساکنین محلی در گذشته در این محل چشمه ای وجود داشته است که به نظر می آید در اثر توسعه عمرانی صورت گرفته و جاده سازی کور شده است. بالا رفتن سطح آب زیرزمینی در خاک پشت دیوار ساحلی ناشی از چشمه کور شده می تواند یکی از عوامل زمینلغزش اول فروردین 1404 باشد.
از اثرات دیگر مداخلات انسانی در دامنه مورد نظر، مسدود کردن آبراه های کوچک به وسیله دیوارهای حفاظتی ساخته شده در حاشیه مسیر پیاده روی بوجود آمده بر روی دامنه و عدم هدایت صحیح روان آب های سطحی است. این امر سبب ایجاد آبکندهایی در قسمتهایی از دامنه، در زیردست برج های مسکونی، شده که در بارش اخیر سبب حمل قطعات سنگی نسبتاً بزرگ و واریزه بر بستر مسیر پیاده روی شده است.
تصاویر 1 و 2 برهم زدن روند زهکشی طبیعی روان آب های سطحی و ایجاد آبکندهایی در توده لغزشی قدیمی در اثر دیوارهای حفاظتی مسیر پیاده روی که منجر به ریزش واریزه ها و قطعات سنگی از روی دیوار بر بستر مسیر شده اند (تصاویر 3 تا 5)
جمع بندی و پیشنهادات
زمینلغزش روی داده در اول فـروردین سالجاری با اینکه از نظر دسته بندی زمینلغزش های در دسـته رویدادهای کوچک و کم عمق قرار می گیرد اما با خسارات قابل توجه همراه بوده است. از سوی دیگر این زمینلغزش در محلی اتفاق افتاده است که در مطالعات پهنه بندی خطر زمینلغزش شهر تهران، انجام شده توسط پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله به سفارش سازمان پیشگیری و مدیریت شهر تهران (حق شناس و همکاران 1400) بعنوان منطقه ای با خطر بالای زمینلغزش و دامنه ای که احتیاج به مداخله مسئولین شهری جهت ایمن سازی و کاهش خطر دارد، معرفی شده است.
برشی از نقشه پهنه بندی خطر زمینلغزش شهر تهران (حق شناس و همکاران 1400) نشان دهنده گستردگی مناطق با خطر بسیار بالا در محله های گلابدره و باغ شاطر و موقعیت زمینلغزش فروردین 1404 بر روی آن
با اینکه خوشبختانه شهرداری منطقه به سرعت وارد عمل شده و در روز 2 فروردین مشاهده شد که درحال آواربرداری زمینلغزش اتفاق افتاده هستند و ترمیم دیوار ساحلی بزودی صورت خواهد گرفت اما نکات زیر در ارتباط با عملیات بازسازی و همینطور وضعیت کلی دامنه های پیرامون بایستی مدنظر قرار گیرد:
1-در عملیات ترمیم درحال انجام، صرفاً نباید به ساخت مجدد دیوار اکتفا کرد؛ چون که با بررسی میدانی مشخص شد علت شکسته شدن دیوار ارتباطی با زیرشویی رودخانه ندارد و فشار خاک پشت دیوار به علت بالا رفتن سطح آب زیرزمین عامل اصلی است. سابقه ایجاد پهنه های نشتابی مشاهده شده و همینطور رشد متراکم تر پوشش گیاهی در بخشی از دامنه بالادست که روبروی نقطه رویداد جدید است به خوبی حکایت کننده از تأثیر این مساله است.
بنابراین ایجاد زهکش مناسب برای بخش پشت دیوار بایستی درنظر گرفته شود. مساله ای که در ساخت دیوار قبلی مغفول مانده است و پشت دیوارهای احداثی از نخاله و مصالح نامناسب پرشده و عملکرد مناسبی در زهکش های تعبیه شده هیچکدام از دیوارهای ساحلی و همینطور دیوار حفاظتی مسیر پیاده روی در دامنه بالادست مشاهده نشد.
2- خود دیوار بتن مسلح ساحلی قبلی به نظر می آید طراحی مناسبی نداشته است. بر مبنای مقطع شکسته شده تنها دو ردیف میلگرد عمودی در دو رویه خارجی دیوار به کار رفته است و میلگردی داخل بتن مشاهده نشد. این امر سبب شده است باوجود ابعاد نه چندان بزرگ زمینلغزش، دیوار تاب آوری لازم را نداشته باشد. بنابراین دیوار جدید بایستی با شرایط مطلوب تر و متناسب با فشار خاک پشتی ساخته شود.
3- همانگونه که در متن گزارش اشاره شد کل دامنه زیردست 5 برج مسکونی ساخته شده از پتانسیل بالایی برای ناپایداری، بخصوص در صورت وجود عوامل محرک قوی تر مانند بارش های شدیدتر و یا زلزله ای قوی برخوردار می باشد. باآنکه در ترازهایی از دامنه دیوارهایی راه اندازی شده است اما به نظر می آید هدف اصلی از راه اندازی این دیوارها بیشتر زیباسازی دامنه و حفاطت سطحی بوده است نه تأمین پایداری کلی.
برای قضاوت دقیق تر در این رابطه بایستی اسناد در ارتباط با طراحی این دیوارها در اختیار قرارگیرد و بررسی شود. حتی اگر هدف از راه اندازی این دیوارها تأمین پایداری بوده باشد کافی به نظر نمی رسند چون که اولا هنوز در بالادست دیوارها شیروانی های بلند پرشیب حفاظت نشده وجود دارند. ثانیاً مبحث پیشگیری از آبشستگی دامنه در اثر روان آب های سطحی و بارش نادیده گرفته شده است. این مورد در همین بارش های نه چندان شدید اخیر مشکلاتی را بوجود آورده که به بند 3 گزارش به آن اشاره شد. این مساله می تواند برای خود دیوارها هم صدمه زا باشد.
با عنایت به این مورد مطالعه وضعیت پایداری این دامنه در گستره ای وسیع تر و در شرایط استاتیکی و لرزه ای مختلف بخصوص با عنایت به اثر توپوگرافی در زمان زلزله بایستی مد نظر و مورد مطالعه تفصیلی قرار گیرد. در این خصوص پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله آمادگی خود برای انجام این مطالعات و عرضه راهکارهای مناسب برای ایمن سازی این دامنه را اعلام می دارد.
منبع: forikharid.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب